බුදුසරණ අන්තර්ජාල කලාපයෙන්
ඓතිහාසික අනුරාධපුරයේ ඇති අනභිබවනීය වූ බෞද්ධ සිද්ධස්ථාන අතර ඉසුරුමුණියට හිමිවන්නේ සුවිශේෂී ස්ථානයකි. තිසාවැවට නැගෙනහිර දෙසින් සහ රන්මසු උයනට දකුණින් ඉසුරුමුණි විහාරස්ථානය පිහිටා තිබෙයි.
වළාකුල් පොකුරක ස්වරූපයෙන් දිස්වන ගල්පර්වතයක් ආශ්‍රයේ රමණිය දසුනක් මැවීමට සමත් ස්වාභාවික පරිසර පද්ධතිය තවත් විචිත්‍රවත් චිත්‍රයක් පරිද්දෙන් ඔපවත් කරමින් මෙම ඓතිහාසික සිද්ධස්ථානය ගොඩනංවා ඇත්තේ දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා (ක්‍රි.පූ. 250 – 210) විසින් බව කියැවෙයි.
ඉසුරුමත් පුරුෂයන් පන්සියයක් මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේ වෙත පැමිණ පැවිදිව විසූ ස්ථානයේ දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා වෙහෙරක් කළ බවත් එය ඉසුරුමුණිය නම් වූ බවත් වංශ කතාවල සඳහන් වෙයි. මෙහි ඇති යුග කීපයකට අයත් පුරා විද්‍යාත්මක සාධක සංචාරකයන්ගේ මෙන්ම වන්දනාකරුවන්ගේ සිත් සතන් වඩාත් මෝහනයට පත් කරවීමට සමත්ව තිබේ. ගල්පර්වතය ඉහැත්තෑවේ ඇති කුඩා ස්තූපය, පර්වත මධ්‍යයේ ගුහා විහාර මන්දිරය, පාද මූලයේ ශෛලතලාවේ කෘතිමව සාදා ඇති දිය පොකුණ, මෙන්ම පසෙක දිස්වෙන ඓතිහාසික බෝ සමිඳුන්, නැග බැස යන ශෛලමය පිය ගැට පෙළ ආදියෙන් ස්වභාව ධර්මයේ නිර්මාණයට තවත් හැඩ තල එකතු කළ මෙම අපූරු ඉදිකිරීමක චමත්කාරය වන්දනීය මෙන්ම වින්දනීය හදවත් ඇඳ බැඳ තබා ගැනීමට සමත් වෙයි.
පොකුණට දකුණ පැත්තේ ඇති බෝධීන් වහන්සේ ලාංකේය බිමේ බෝධි වංශ කතාවේ ප්‍රබල ස්ථානයක් නියෝජනය කරයි.
මේ පිළිබඳව 1912 වසරේදී සිතියම් සහිත පුරාවිද්‍යාව නම් ග්‍රන්ථය ලියූ වලිසිංහ හරිශ්චන්ද්‍ර මෙසේ පවසයි. “දක්‍ෂිණ ශාඛා බෝධීන් වහන්සේ පිහිටුවා අටවැනි දිනයෙහි දේවානම්පියතිස්ස මහ රජතුමා විසින් රෝපණය කරන ලද බෝ ඵලයෙන් හටගත් අංකුර අටෙන් සතරවැනි පැළය ඉසුරුමුණි විහාරස්ථානයෙහි පිහිටුවන ලදී. එද දැනුදු පවතී.” අතිපූජනීය වූ ශ්‍රී මහාබෝධින් වහන්සේට පමණක් දෙවැනි වන අෂ්ටඵලරුහ බෝධින් වහන්සේ ගෙන් එක් ඵලයක් රෝපණය කර ඇත්තේ ඉසුරුමුණි විහාරස්ථානයේ බව වංශකතා සියල්ලම පාහේ සනාථ කරයි.
ඓතිහාසික විහාරස්ථානයේ අගය වඩාත් ප්‍රබල වීමට මෙම සන්සිද්ධිය හේතු පාදක වී තිබෙයි.
අෂ්ට ඵල රුහ බෝධින් වහන්සේ රෝපිත වූ ස්ථාන නාමයන් කිහිපයක් තවමත් නිශ්චිත කරනොගෙන ඇති පසුබිමක, ඉසුරුමුණි විහාරයේ බෝධින් වහන්සේ පිළිබඳ පැහැදිලි සාධනීය කරුණු මතුවීම තුළින් ද මෙම සිද්ධස්ථානයේ පූජනීයත්වය වඩාත් ඉස්මතු වී පෙනෙයි.
එසේම මතභේදයට තුඩු දී ඇති පෞරාණික මේඝගිරි විහාරය වර්තමාන ඉසුරුමුණිය විය හැකි බවට ද වියත් අදහස් පළවෙයි.
මහාචාර්ය පරණවිතානයන් එය සනාථ කිරීමට සාධකගෙන හැර දැක්වූ ප්‍රකට පුරාවිද්‍යාඥයෙකි. හේමමාලාවන් සහ දන්ත කුමරු සතුරු උපද්‍රව මැද දන්ත ධාතුන් වහන්සේ සඟවාගෙන රැගෙන ලංකාවට පැමිණ අනුරාධපුරයේ මේඝගිරි විහාරයේ නැවැතී ඇත. එතැන වැඩ විසූ භික්‍ෂූන් වහන්සේ නමක් වෙතින්, එකල ලංකාවේ රජ කළ කීර්ති ශ්‍රී මේඝ වර්ණ රජතුමාට පණිවිඩයක් යවන ලද බව දාඨාවංශයේ පැවැසෙයි. ලාංකේය බිමට උරුමකර දීම සඳහා අති උතුම් පූජනීය වස්තුවක් වූ දළදා වහන්සේ රැගෙන ඒමට තරම් පරිත්‍යාගශීලී වූ මෙම තරුණ රාජකීය යුවළ පිළිගැනීමට සමත්වූ මේ භාග්‍යවත් භූ®මිය දන්තධාතූන් වහන්සේගේ පහස වින්දනයට සමත්වීමෙන් ද එහි පිවිතුරු බව උදාරත්වය මොනතරම් අගනේ දැයි හැඟෙයි.
එහෙත් මේඝගිරිය ඉසුරුමුණියම දැයි නිශ්චිත කර ගැනීමට තවමත් සමත් නොවීම අභාග්‍යයකි.
මහාචාර්ය පරණවිතාණයන්ගේ මතයට එරෙහි වන මහාචාර්ය චන්ද්‍රා වික්‍රමගමගේ පවසන්නේ මෙසේය. “දළදාව මුලින්ම තැන්පත් කළ ස්ථානය පිහිටියේ ඇතුල් නුවරට උතුරේ මේඝගිරි විහාරයේ ය. වර්තමාන ඉසුරුමුණිය පිහිටා ඇත්තේ ඇතුල් නුවරට දකුණෙන් නිසා පරණවිතාන මතය පිළිගත නොහැකිය. පැරැණි ඉසුරුමුණිය මෙම ස්ථානයට මඳක් ඈතින් පිහිටා ඇති දැනට වෙස්සගිරිය නමින් හැඳින්වෙන ස්ථානය බව මහාචාර්ය චන්ද්‍රාවික්‍රම ගමගේ පවසයි.
වර්තමාන ඉසුරුමුණියේ ලෙන් විහාරයට වම්පසින් ගල්පර්වතයේ බහු උන්නතව නෙලා ඇති ‘මිනිසා සහ අශ්ව හිස’ නමැති කලා නිර්මාණය මේ වන විට ලෝක ප්‍රකට වී අත. සාමාන්‍ය රසකාමියකුට මෙම නිර්මාණයේ ඇති ලක්‍ෂණ මතින් අපූර්වතම රසාස්වාදයක් වින්දනය කර ගත හැක. එහි අරුත් විමසීමේදි නම් වියතුන් අතර විවිධ මත ඵල වෙයි. මහාචාර්ය චන්ද්‍රා වික්‍රම ගමගේ පවසන්නේ ප්‍රතිමා ලක්‍ෂණ අනුව මෙය සෙනවියකු සහ ඔහුගේ වාහනය වූ අශ්වයකු බවයි. මහාචාර්ය පරණවිතානයන් පවසන්නේ මිනිස් රුව වර්ෂාවට අධිපති පර්ජන්‍ය බවත් අශ්වයා අග්නිය බවත්ය. එමෙන්ම මෙම ස්ථානය වර්ෂාව ලබා ගැනීමට පුද පූජා පැවැත්වූ ස්ථානයක් බවත් ඔහුගේ නිගමනය වී තිබෙයි. පරණවිතානයන් මෙම ස්ථානය මේඝගිරිය ලෙස හැඳින්වීමට මෙම තත්වයන්ද පාදක කරගන්නට ඇත.
එමෙන්ම මෙම ස්ථානයේ ඇති පස්වැනි සියවසට අයත් ඉසුරුමුණි පෙම් යුවල විශාල නොවු ගල් පතුරක කළ සාමාන්‍ය ප්‍රමාණයේ නිර්මාණයකි. එහෙත් එහි කලාත්මක අගය මහා ගල් පර්වතයක විශාලත්වය අභිබවමින් ලෝ ප්‍රකට වී විශිෂ්ට නිර්මාණයක් බවට පත්වී තිබේ.
මහාචාර්ය චන්ද්‍ර වික්‍රමයන්ගේ මතය නම් මෙහි සිටින පේ‍්‍රමවන්තයා, සියලු ශිල්ප ශාස්ත්‍රයන්ට මෙන්ම දර්ශනයන්ට අධිපති මංජු ශ්‍රී නම් බෝධි සත්ව රුව බවයි. දිගැසිය ඔහුගේ බිරිඳයි. ඇතැම් විද්වතුන්ට අනුව මෙම පෙම්යුවල සාලිය සහ අශෝකමාලාය. රූපය බලා ගැඹුරට නොයන්නවුන්ට මේ දෙදෙනා ශ්‍රෘංගාර රසය ජනනය කරනා සුන්දර පෙම්වතුන් යුවළක්ය. එසේම අද ඉසරුමුණි කෞතුකාගාරයේ තැන්පත්ව ඇති රජ පවුලේ ශෛලමය ඵලකයද ප්‍රකට කලා නිර්මාණයකි.
ඉසුරුමුණි පැරැණි ලෙන් විහාරයට පිය ගැට පෙළ මතින් ගමන් කළ හැක. ලෙන ඉදිරියේ ශෛලමය මකර තොරණද පෙර කලාකරුවාගේ කලාත්මක නිමැවුමකි. වලිසිංහ හරිස්චන්ද්‍රයන් පවසන්නේ ශෛලමය බුද්ධ ප්‍රතිමා ගෘහය ලංකාවේ නිමවන ලද මුල්ම ප්‍රතිමා ගෘහය බවය. (සිතියම් සහිත පුරාවිද්‍යාව) පසුකාලීනව විවිධ රජවරුන්ගේ පූර්ණ අනුග්‍රහය මත විවිධ වූ ඉදිකිරීම් මෙන්ම ප්‍රතිසංස්කරණයන්ට බඳුන්වෙමින් පැමිණි ගමන්මගේදි ඉසුරුමුණි විහාරයේ නොයෙක් වෙනස්කම් සිදුවී අත.
මෑතකදී ඉදිවී ඇති විහාර මන්දිරය නිසා ස්වභාව ධර්මයේ විචිත්‍රවත් අනුකූලතාවයට සමගාමීව එදා කලා ශිල්පියා කළ අපූරු නිරමාණයට බාධාවක් ඇතිවී තිබෙන බව හැඟෙයි.
එය කෙසේ වෙතත් අති උත්තම රහතන් වහන්සේගේ පහසින් පූජනීය පිවිතුරු බිමක් මෙන්ම සෙසු බොදු මහා ලකුණු මත සේම විශ්මකර්ම දිව්‍ය පුත්‍ර ඓතිහාසික ගල්වඩු දෑතින් කලාගාරයක් බවට ද පත්වී ඇති ඉසුරුමත් මිනිසුන්ගේ ඉසුරුමුණිය ලාංකීය බිමේ ඉසුරුමත් බව හඬගා පවසන පිවිතුරු වූද සුන්දර වූද අභිමානවත් සිහිවටනයකි.
